Zgadnijcie, co to takiego: znikało, zanim się pojawiło? Otóż chodzi mi o magnetofon szpulowy ARIA, który w czasie PRL-u znikał ze sklepowych półek, zanim na nie trafił. Handel „na boku” kwitł a magnetofon szpulowy ARIA, który był przedmiotem westchnień wielu ówczesnych fonoamatorów, był po prostu nieosiągalny. Posiadanie takiego magnetofonu to było coś! W połączeniu z amplitunerami, czy też wzmacniaczami, magnetofon ARIA stanowił bardzo interesujący zestaw, który cieszył zarówno oko, jak i uszy. Moją uwagę chciałbym skierować zwłaszcza na model 2411, którego kiedyś byłem posiadaczem (i to dwóch egzemplarzy!) i który chciałbym wszystkim przybliżyć.

Parametry techniczne

Oto najważniejsze parametry techniczne tego magnetofonu:

Tor odczytu

• Prędkość przesuwu taśmy                                                                                        9,5 cm/s (3,75 ips)                         19 cm/s (7,5 ips)
• Nierównomierność prędkości przesuwu taśmy                                                       ± 0,25 %                                          ± 0,2 %
• Napięcie wyjściowe                                                                                                   0,775 V ± 3 dB                                0,775 V ± 3 dB
• Pasmo przenoszenia                                                                                                 40 – 16000 Hz                               40 – 18000 Hz
• Niezrównoważenie toru odczytu                                                                              < 2 dB                                              < 2 dB

Tor zapis – odczyt

• Roboczy poziom zapisu                                                                320 pW/mm
• Zniekształcenia nieliniowe                                                          < 3 %
• Liczba ścieżek                                                                                4
• Charakterystyka zapis – odczyt                                                                               40 – 16000 Hz                              40 – 18000 Hz
• Niezgodność charakterysty                                                          < 4 dB
• Skuteczność kasowania                                                               > 65 dB
• Spadek wysterowalności przy f = 10 kHz                                   < 15 dB
• Odstęp nieważony od zakłóceń                                                   > 50 dB
• Odstęp ważony od zakłóceń (dynamika)                                    > 56 dB
• Tłumienie między śladami przy zapisie nierównoczesnym                           dla f = 1 kHz – 60 dB       dla pasma 500 ÷ 6300 Hz – 45 dB
• Tłumienie między śladami przy zapisie równoczesnym                                 dla f = 1 kHz – 20 dB       dla pasma 500 ÷ 6300 Hz – 15 dB
• Odstęp tonów różnicowych                                                          > 60 dB

Wejścia

Rodzaj wejścia                                                                         Impedancja wejściowa                                            Sygnał wejściowy

                                                                                                                                       Minimalny użyteczny                                    Maksymalny użyteczny

• Odbiornik TV, radio                                                    4 kΩ ± 20 %                      < 0,1 mV/ kΩ                                                   > 10 mV/ kΩ
• Gramofon z wkładką

piezoelektryczną, magnetofon                                               1 MΩ ± 20 %                    < 0,1 V                                                              > 5 V

• Mikrofon średniorezystancyjny                                4 kΩ ± 20 %                      < 0,3 mV                                                           > 50 mV
• Gramofon z wkładką magnetoelektryczną              47 kΩ ± 20 %                    < 2 mV                                                              > 50 mV

Wzmacniacz mocy

• Moc wyjściowa                                                            2 x 10 W
• Znamionowa impedancja obciążenia                        4 Ω
• Zniekształcenia nieliniowe                                         < 1 %

Walory eksploatacyjne magnetofonu

Magnetofon szpulowy ARIA 2411 to dwugłowicowy, czterościeżkowy sprzęt klasy hi-fi , któremu śmiało można przypisać miano uniwersalnego. Jego szerokie możliwości techniczne w połączeniu z dość wysoką jakością wykonania sprawiały, że stał się sprzętem bardzo chętnie używanym przez fonoamatorów.

Przyjrzyjmy się jego walorom użytkowym. Płyta czołowa została podzielona na dwie części użytkowe. Po lewej stronie znajdujemy blok wejściowy z regulacją poziomu zapisu, przełącznikami wejść, gniazdami wejściowymi i przełącznikami ścieżek. Natomiast po lewej umieszczono cały zespół wzmacniacza mocy z regulacją głośności, barwy dźwięku, oraz układem przepisywania. Znajdujemy tam również gniazdo słuchawkowe WM590 („kostka”). Aby magnetofon mógł być użytkowany zarówno w pozycji pionowej jak i poziomej, gniazda wejściowe i głośnikowe znajdujące się na tylnej płycie urządzenia, zostały umieszczone w specjalnych zagłębieniach. Takie rozwiązanie zapobiegało uszkodzeniu elementów połączeniowych.

Magnetofon mógł pracować z taśmami o grubościach od 25 do 35 μm, nawiniętymi na szpulach o średnicy do 18 cm. Zarówno w pionowej jak i poziomej pozycji magnetofonu, szpule były zabezpieczone przed spadnięciem z osi przy pomocy motylkowych blokad, znajdujących się na osiach szpul. Na blokady można było również nałożyć ozdobne kołpaki dostarczane przez producenta. Szpule oraz mostek z głowicami można było zamykać pod ozdobną, przezroczystą pokrywą, która miała również za zadanie ochronę przed kurzem.

Centralnie umieszczone wskaźniki wysterowania (VU) zapewniały kontrolę poziomu zapisu. Podświetlenie wskaźników było dość słabe, toteż wielu fonoamatorów często dokonywało wymiany żarówek podświetlających na żarówki o nieco większej mocy.

W porównaniu z poprzednimi modelami tego sprzętu, magnetofon ARIA 2411 miał zmodyfikowane przełączniki ścieżek. Zrezygnowano z przełącznika hebelkowego, który niestety był dość zawodny, gdyż skupiał cały zespół styków odpowiedzialnych za przełączanie ścieżek. Przełącznik hebelkowy zastąpiono trzema przełącznikami typu Isostat, co dawało szybszy i bezpośredni dostęp do odtwarzania danej ścieżki.

Magnetofon ten mógł również pracować jako wzmacniacz elektroakustyczny. Ustawienie przełącznika prędkości w położeniu „0” powodowało wyłączenie silnika napędowego. Wystarczyło wówczas włączyć klawisz „zapis”, wybrać jedno z wejść, a następnie ustawić poziom wejściowy. Sekcja wzmacniacza mocy i regulacji barwy dźwięku pozwalała wówczas na odtwarzanie muzyki przez podłączone głośniki lub słuchawki.

Ciekawostki

Interesującą rzeczą w magnetofonie ARIA był układ przepisywania. Umieszczono go pod sekcją regulacji głośności i barwy dźwięku wzmacniacza mocy. Układ te zapewniał kopiowanie sygnału z jednej ścieżki na drugą, z zadanym przez regulator poziomem sygnału. Można było także dokonywać nagrań sygnałów ze źródeł zewnętrznych w połączeniu z przepisywaniem sygnału z drugiej ścieżki, co stanowiło niemałą gratkę dla fonoamatorów pasjonujących się miksowaniem muzyki. W ten sposób zrealizowano w magnetofonie ARIA funkcję multiplay. Prawdę mówiąc, każde przepisanie sygnału z jednej ścieżki na drugą pogarszało jakość dźwięku, ale do nagrań amatorskich było do przyjęcia.

Innym interesującym elementem był przycisk „synchro” umieszczony obok gniazda słuchawkowego. Wciśnięcie tego przycisku dawało odsłuch na słuchawki lub głośniki nagranego wcześniej materiału z jednej ścieżki podczas zapisu innego dźwięku na drugą. W połączeniu z funkcją przepisywania, układ „synchro” pozwalał wykonywać nagrania w sposób podobny jak w technologii studyjnej.

Mechanika magnetofonu

Główną jednostką napędową magnetofonu był silnik prądu przemiennego, który pełnił również funkcję transformatora. Napęd był przenoszony poprzez pasek na koło zamachowe połączone z wałkiem przesuwu taśmy. Ponieważ tylko jeden silnik napędzał cały magnetofon, przewijanie i odtwarzanie było realizowane przez system sprzęgieł, które nie zawsze właściwie spełniały swoje zadanie. Problematyczną sprawą była zwłaszcza zmiana prędkości przesuwu, zrealizowana w dość kłopotliwy sposób. Kółko sprzęgła z gumową krawędzią, przełączało pomiędzy dwiema średnicami pierścienia umieszczonego na osi silnika napędowego. W takiej sytuacji każde zanieczyszczenie, a także skoki napięcia sieci zasilającej, mogły stać się przyczyną nierównomierności przesuwu taśmy. Równie problematycznym elementem były hamulce prawego i lewego talerzyka, wykonane w postaci linek, napiętych przez dźwignie ze sprężynami. Prawidłowa regulacja hamulców w warunkach amatorskich była wielką trudnością. Podobnie jak regulacja naciągu taśmy. Naciągiem taśmy sterował wałek ślizgowy, przymocowany do dźwigienki ze sprężyną przy hamulcu lewym. Niestety w obu egzemplarzach magnetofonów ARIA które posiadałem, często luzowała się śruba regulująca naciąg, co powodowało niewłaściwe zwijanie taśmy. Elementem mechanicznym, który miał znaczny wpływ na jakość odtwarzania, był filcowy dosciskacz taśmy do czoła głowic. Znajdował się na wspólnym ramieniu wraz z rolką dociskową. Ten element należało zawsze utrzymywać w nienagannej czystości, bowiem jakiekolwiek nieczystości mogły się stać przyczyną poważnych zniekształceń, spowodowanych niewłaściwym dociskiem taśmy do głowic. Należało szczególnie uważać podczas zabiegu czyszczenia głowic płynami, gdyż zalanie filcowego dociskacza spowodowałoby utworzenie się trwałych grudek z zanieczyszczeń, co dałoby wyżej wymienione efekty.

Wrażenia odsłuchowe

Trzeba przyznać, że jak na sprzęt produkowany w latach osiemdziesiątych (1981 – 1989) magnetofon ARIA stał na stosunkowo wysokim poziomie. Przy zastosowaniu dobrej taśmy (Stilon niestety odpadał) np. BASF lub TDK oraz prędkości przesuwu 19 cm/s , można było uzyskać pełne, masywne brzmienie. ARIA grała dość wyrównanym pasmem, zwłaszcza w zakresie niskich tonów. Bas był miękki, potężny i przy dobrych kolumnach można było mieć wrażenie, że bas jest bardziej odczuwalny niż słyszalny. Trochę gorzej było z wysokimi tonami, ponieważ głowica uniwersalna typu 203 nie do końca radziła sobie z dynamicznymi sygnałami górnego zakresu pasma akustycznego. Wszelkie dźwięki o charakterystyce zbliżonej do szumu oraz wszelkie szybkie impulsy typu hihat, niestety były przetwarzane nie do końca prawidłowo. Brzmienie górnych partii pasma było nieco zamglone. Poszukując rozwiązania, które miałoby poprawić brzmienie, zainteresowałem się głowicą uniwersalną typu 205 od magnetofonu M1417S UWERTURA. Okazało się, że zastosowanie tejże głowicy w magnetofonie ARIA, dało niesamowity efekt. Zdecydowanie poprawiło się przenoszenie górnego zakresu pasma, ponieważ głowica 205 posiadała nieco węższą szczelinę roboczą. Na zwiększenie odstępu od zewnętrznych zakłóceń wpłynął fakt, że w głowicy 205 zastosowano dodatkowe ekranowanie magnetyczne, czego nie posiadała głowica 203.

Wady i zalety

Zalety:

• szerokie pasmo przenoszenia

• dwie prędkości odtwarzania

• duża liczba gniazd przyłączeniowych dająca możliwość współpracy z wieloma urządzeniami

• możliwość pracy w trybie wzmacniacza mocy

• możliwość pracy w pionie i w poziome

• zapis czetrościeżkowy z funkcją „multiplay” i „synchro”

• ciekawa linia wzornicza, stylizowana na technologię studyjną

Wady

• nienajlepsze wykonanie mechaniki

• stosunkowo głośna praca silnika napędowego

• wciskanie klawiszy przesuwu taśmy wymagało znacznej siły

• niskiej jakości paski napędowe (często pękały)

Podsumowanie

Magnetofon ARIA 2411 spędził u mnie wiele lat. Zawsze kojarzył mi się z wysoką jakością nagrań, a wysoka jakość nagrań w latach osiemdziesiątych była rzeczą rzadko spotykaną. Toteż posiadanie takiego magnetofonu dawało poczucie satysfakcji i zadowolenia z przyzwoitego sprzętu do nagrywania i odtwarzania. Choć namęczyłem się przy modyfikacjach i naprawach ARII, będę darzył ten magnetofon wielkim sentymentem. Zresztą uważam, że magnetofony szpulowe mają w sobie coś, czego nigdy nie będzie miał jakikolwiek rejestrator cyfrowy. Oprócz pięknego, analogowego brzmienia mają jeszcze niepowtarzalny wygląd, co cieszy oko. I choć łatwiej jest włożyć płytę CD do odtwarzacza lub odsłuchać plik MP3 z komputera, zakładanie szpul z taśmą na mechanizm magnetofonu zawsze będzie miało w sobie pewną magię.